Vượt khó để giữ nghề

Dẫu tiêu thụ khó khăn nhưng dân làng chiếu Bàn Thạch vẫn quyết tâm giữ nghề.

Làng dệt chiếu có tuổi đời hơn 500 năm, dù phải cạnh tranh với các sản phẩm công nghiệp khác nhưng người dân vẫn quyết giữ nguyên phương thức dệt thủ công như thế hệ ngày trước đã làm.

Cha truyền con nối

Làng chiếu Bàn Thạch, được bao bọc bởi ba con sông Thu Bồn, Ly Ly và Trường Giang. Phù sa từ ba con sông lớn bồi đắp đã tạo nên những cánh đồng cói, lác (đay) tươi tốt. Với vị trí thuận lợi và thiên nhiên ưu đãi, người dân làng Bàn Thạch đã đan nên những chiếc chiếu cói nức tiếng gần xa.

Ngược dòng lịch sử, theo sử sách ghi lại, vào giai đoạn Trịnh-Nguyễn phân tranh, người dân ở nhiều vùng phía bắc di cư vào nam. Ngoài hành lý, nghề dệt chiếu cũng được mang theo đến Bàn Thạch. Và cũng từ đó, nghề truyền thống này được khai sinh khi họ dừng chân lập ấp, dựng làng.

Theo các bậc lão niên, những năm kháng chiến chống Pháp, Mỹ, ẩn giấu trong từng gánh chiếu đi bán là những thư liên lạc, tài liệu bí mật, mệnh lệnh chiến đấu được giấu kín để chuyển đến cán bộ cách mạng. Những cánh đồng lác xanh tốt còn là nơi che giấu vũ khí, bảo vệ bộ đội trước những trận càn ác liệt của quân thù. Hòa bình lặp lại, cây lác là phương tiện sinh kế của người dân Bàn Thạch.

Ông Lê Mạnh, một người dân làng địa phương cho biết, nghề chính của người dân ở đây thường làm nông, hoặc bám theo sông nước mà thả lưới bắt cá. Tuy vậy, thu nhập của người dân tại đây vẫn dựa vào dệt và bán chiếu. “Trong làng có nhiều anh kỹ sư, chủ thầu, có cả giám đốc công ty cũng trưởng thành, lớn lên nhờ dệt từ những tấm chiếu mà ra. Những người cha, người mẹ tảo tần bên khung cửi dệt chiếu mà nuôi con ăn học thành tài. Nhưng vài năm trở lại đây, sản phẩm chiếu cói rất khó tiêu thụ, người dân đành chuyển đổi ngành nghề, không ít người đã dứt duyên với chiếu”, ông Mạnh thở dài.

Là người có thâm niên làm chiếu, nay đã gần 90 tuổi, bà Huỳnh Thị Ca cho biết, trước đây mỗi nhà có ít nhất hai đến ba khung dệt chiếu. Nghề dệt chiếu ở đây được truyền lại theo kiểu “cha truyền con nối” và tuy khó khăn nhưng gia đình bà vẫn động viên con cháu giữ nghề. Bởi với bà, đây là nghề truyền thống mà ông bà đã tạo dựng.

Theo người trong làng, thời kỳ phồn thịnh nhất của chiếu Bàn Thạch là lúc làng có hơn 1.350 người dân sinh sống thì có tới hơn 700 người theo nghề dệt chiếu. Một năm, bà con dệt được hơn 400 nghìn đôi chiếu, thu về cả chục tỷ đồng.

Phục hưng làng nghề

Từng là làng nghề hưng thịnh, thế nhưng 10 năm nay, làng chiếu Bàn Thạch gặp nhiều khó khăn do nhu cầu tiêu thụ giảm, thế hệ trẻ trong làng không theo nghề truyền thống. Hiện làng nghề còn không nhiều hộ sản xuất và đa phần làm theo kiểu đặt hàng.

Quy trình làm chiếu Bàn Thạch hoàn toàn bằng thủ công. Qua đôi bàn tay khéo léo của người thợ, nhiều hoa văn, họa tiết trên chiếu được đan cài tỉ mỉ, tinh tế. Có lẽ vì thế, dù cuộc sống ngày một hiện đại, chiếu nhựa, ni-lông tiện lợi xuất hiện nhiều nhưng những tấm chiếu lác vẫn hiện diện trong các nghi thức cúng bái, tế lễ của phần lớn người dân miền trung. “Trải qua đủ năm nắng mới làm ra được tấm chiếu mang thương hiệu của Bàn Thạch. Nói thì nhẹ nhàng chứ ai ở làng này khi đã theo nghề dệt chiếu thì khó mà dứt ra được”, bà Ca tâm sự.

Hiện nay, các làng nghề truyền thống như làng đúc đồng Phước Kiều, mộc Kim Bồng, lụa Mã Châu đứng trước nguy cơ bị mai một và làng chiếu Bàn Thạch cũng không ngoại lệ. Đứng trước sự hao hụt về nghề truyền thống, đại diện xã Nam Phước cho biết, trước đây, tỉnh Quảng Nam và huyện Duy Xuyên cũ đã xây dựng phương án bảo tồn làng nghề chiếu cói Bàn Thạch trở thành điểm đến du lịch. Bảo tồn, phát huy làng nghề chiếu cói truyền thống kết hợp với phát triển du lịch sinh thái là những định hướng mà xã Nam Phước mới sẽ nghiên cứu triển khai trong thời gian tới. Theo đó, địa phương sẽ phát triển du lịch gắn với đề án bảo tồn làng nghề theo hướng phát triển du lịch cộng đồng. “Cùng với làng gốm Thanh Hà, phố cổ Hội An sẽ hình thành nên chuỗi du lịch đến làng chiếu Bàn Thạch và nhiều điểm đến khác như làng sinh thái Trà Nhiêu, Triêm Tây. Nguồn kinh phí sẽ trích từ bán vé tham quan và trải nghiệm làng nghề phục vụ cho công tác bảo tồn, khuyến khích nghệ nhân, lao động dệt chiếu. Từ đó hy vọng sẽ khôi phục, bảo tồn được nghề truyền thống chiếu cói Bàn Thạch”, vị lãnh đạo này nói.

Bài và ảnh: Anh Quân, Đỗ Vạn