Các lễ, tết trong năm của người Sán Chay (Thái Nguyên)

Theo tập quán, ngày 30 Tết Nguyên đán, các gia đình trong bản chuẩn bị cỗ cúng bản. Cỗ cúng bản của họ không thể thiếu miến nấu thịt lợn, rau. Sáng mùng 1 Tết, họ dạy sớm để lấy nước rồng (sắn xui chờ lọn), cầu mạnh khỏe, may mắn và hạnh phúc. Trước khi lấy nước, họ thắp hương cầu thủy thần phù hộ dân làng có đủ nước để ăn uống, tắm giặt và sản xuất. Ngày mùng 2 Tết họ tổ chức cúng bản, các gia đình mang cỗ ra miếu tham gia cúng thâu lộn và lùng ý. Ngoài cỗ của các gia đình, mâm cỗ chung của bản gồm gà luộc (hay thủ lợn), cơm, rượu, tiền vàng và nhang. Theo thông lệ, người già, thầy cúng đến sớm và đặt lễ trước. Chủ tế thay mặt các thành viên trong bản khấn. Nội dung cầu khấn: Chúng con là dân bản… thành tâm chắp lễ khấn vái, mong thổ thần về chứng giám, hưởng lễ vật, phù hộ già, trẻ trong bản mạnh khỏe, muông thú không phá hoại mùa màng… Khấn xong, thầy cúng phải xin âm dương, nếu chưa được thì phải khấn lại, khi nào được mới thôi (một sấp, một ngửa là thổ thần đã đồng ý). Cúng xong, các thành viên cùng nhau thụ lộc ngay tại miếu. Họ thường giữ lại bánh chưng và một ít rau mang về nhà với hy vọng năm mới sẽ phát đạt, mạnh khỏe hơn.

Theo tập quán, khi chuyển hay lập bản mới, họ đều tổ chức cúng thâu lộn để xin phép lập miếu thờ mới. Vào dịp bản có gia đình làm nhà mới hoặt mới đến nhập cư cũng đều phải cúng trình báo thổ thần. Ngoài cúng đình, miếu, các bản Sán Chay còn làm lễ hạ điền, lễ mở cửa rừng (vào ngày 4 Tết), lễ giết sâu bọ (vào ngày 5/5), lễ cơm mới (vào tháng 9, tháng 10).

Xưa kia, lễ hội đám tăng (hội đèn) của người Sán Chay 3-5 năm được tổ chức một lần, với mục đích cầu thổ thần phù hộ cho dân bản mạnh khỏe, hạnh phúc và được mùa. Nhiều nơi, khi dân bản gặp khó khăn, mất mùa, thiên tai, dịch bệnh, họ cũng làm lễ đám tăng. Một số dòng họ (Lỹ, Sầm, Hoàng) thờ thần đèn (màng tăng) còn tổ chức đám tăng riêng.