Xôi ngũ sắc, đặc sản nổi tiếng của núi rừng Bình Liêu (Quảng Ninh)

Gọi là xôi ngũ sắc vì xôi thường có 5 màu: trắng, đỏ, xanh, tím, vàng. Những ai đã được tận mắt nhìn thấy vẻ đẹp của mâm xôi ngũ sắc, ngửi thấy mùi thơm ngào ngạt và được nếm miếng xôi dẻo quánh, béo ngậy do chính tay người Tày, Dao, Sán Chỉ nơi đây làm, chắc hẳn sẽ không thể quên được món ăn vừa đẹp mắt lại vừa ngon miệng này. Điều thú vị là 5 màu sắc tạo thành một tổng thể, tượng trưng cho âm dương ngũ hành, cho tình đoàn kết của các dân tộc anh em. Nhưng, mỗi màu sắc cũng có thể đứng độc lập, mang ý nghĩa riêng gắn với từng dân tộc.

Để làm món xôi ngũ sắc, việc đầu tiên là phải chọn gạo. Gạo để đồ xôi nhất định phải là gạo nếp mới, ngon nhất. Loại gạo nếp đặc sản vừa thơm, vừa dẻo, được trồng ở những mảnh ruộng màu mỡ nhất của bản. Nước đồ xôi phải là nước suối nguồn thì xôi mới thơm ngon. Ngoài màu trắng là màu tự nhiên của gạo, những màu xanh, đỏ, tím, vàng đều được làm từ củ, lá cây rừng. Công đoạn tạo màu cho xôi rất quan trọng và cũng rất cầu kỳ. Các loại lá rừng dùng để nhuộm màu được lựa chọn kỹ lưỡng, lá không được quá non hay quá già. Sau đó rửa sạch nấu với nước lấy từ suối nguồn. Khi đã có nước màu, gạo nếp được cho vào ngâm khoảng 10 tiếng rồi vớt ra để ráo nước.

Màu đỏ thì dùng lá cây có tên gọi là cơm xôi đỏ hay vào mùa gấc chín có thể lấy gấc làm màu xôi đỏ. Làm món xôi đen, có thể dùng gạo nếp có hạt gạo màu đen giống như nếp cẩm nhưng hạt tròn, to hơn, song người ta dùng lá cây gừng mọc ở rừng hoặc ven khe suối đốt lấy tro ngâm nước rồi gạn lấy nước trong để ngâm gạo. Làm món xôi vàng chỉ cần lấy củ nghệ già, giã nhỏ pha với nước ngâm gạo rồi đồ xôi là được. Cuối cùng, lá gừng là nguyên liệu để tạo màu xanh cho xôi. Chỉ cần lấy một nắm lá gừng tươi, giã nhỏ vắt lấy nước cốt, khi đồ gần chín xôi, họ cho nước cốt lá gừng vào trộn đều. Khi xôi chín có màu xanh lá cây, thơm mùi gừng, mùi nếp rất ngon.
Những ai có dịp thưởng thức món xôi này đều có chung cảm nhận và ấn tượng khó quên không chỉ bởi cái dẻo thơm từ hạt nếp mới mà còn bị lôi cuốn bởi sự hòa quyện màu sắc của nó. Đây cũng là điều đặc biệt so với món xôi của các vùng, miền khác, một sự sáng tạo của phụ nữ dân tộc Bình Liêu nói riêng và những dân tộc vùng Đông Bắc Quảng Ninh nói chung./.