Mô phỏng một khoang thuyền có chứa hiện vật của tàu cổ Bình Châu – Quảng Ngãi

“Bảo tàng” này là một tầng hầm có diện tích khoảng 200 m2. Tại đây, tuy diện tích không lớn nhưng Công ty CPĐT phát triển Đoàn Ánh Dương bố trí khá tinh gọn các gian trưng bày hiện vật, cổ vật của 9 con tàu bị đắm mà phần lớn là công ty sưu tầm, mua lại và khai quật.

Tàu đắm cổ Hòn Dầm (thế kỷ 15), tại vùng biển Phú Quốc, Kiên Giang có hơn 400 hiện vật đang được trưng bày. Hiện vật thu được chủ yếu là gốm của Thái Lan, xuất xứ từ lò gốm cổ Sanwankhalok có niên đại vào khoảng thế kỷ 15.

Tàu đắm Hòn Cau (Bà Rịa – Vũng Tàu) có gần 200 hiện vật, được Bảo tàng Lịch sử Hồ Chí Minh giám định là cổ vật thế kỷ 17. Hiện vật thu được chủ yếu là nắp ấm, chén, lọ nhỏ với men trắng mỏng, men xanh trắng.

Tàu đắm cổ Hà Tiên-Kiên Giang (thế kỷ 18) có trên 200 hiện vật gồm nhiều loại (tượng Phúc, Lộc, Thọ, tranh, tượng khỉ, tượng hoa lá,… tất cả đều được làm bằng đá) và một ít súng thần công. Trong đó, tượng bằng đá rất đẹp, được chạm khắc rất tinh xảo mang nhiều ý nghĩa về tình mẫu tử như tượng khỉ ôm lấy con, hay hình ảnh Phúc Lộc Thọ đem đến sự thịnh vượng, may mắn và đủ đầy.

Du khách tham quan “Bảo tàng cổ vật các con tàu bị đắm”

Con tàu đắm cổ Cù Lao Chàm - Quảng Nam (thế kỷ 15) được Công ty Đoàn Ánh Dương phối hợp với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Sở VHTT&DL tỉnh Quảng Nam khai quật từ năm 2003-2007. Số hiện vật thu được là 15.934 với trên 40 loại hình khác nhau, chủ yếu là gốm sứ Chu Đậu (Hải Dương), là đồ gốm thương mại nổi tiếng của Việt Nam thời bấy giờ (thế kỷ 15). Hai trong số hàng chục loại gốm Chu Đậu gây ấn tượng, trở thành sản phẩm nổi tiếng, được ưa chuộng nhất với người sành đồ cổ là bình gốm hoa lam (còn gọi là bình củ tỏi) và bình Tỳ Bà...

Nổi bật nhất trong các con tàu cổ bị đắm là tàu cổ Bình Châu – Quảng Ngãi (thế kỷ 13). Vào năm 2013, Công ty Đoàn Ánh Dương phối hợp với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Sở VHTT&DL Quảng Ngãi khai quật khảo cổ học tàu đắm cổ Bình Châu. Tàu chìm ở độ sâu khoảng 4m khi thủy triều lên và cách bờ khoảng 200m. Là con tàu có niên đại cổ xưa nhất khoảng 700 năm tuổi và cũng là con tàu còn nguyên vẹn nhất được tìm thấy trên vùng biển Việt Nam. Tàu có cấu trúc độc đáo, kích thước đo được dài 20,5m, nơi rộng nhất 5,6m. Thân tàu được chia thành 13 khoang với 12 vách ngăn. Các dấu vết để lại cho thấy con tàu đã bị cháy. Lần đầu tiên trên thế giới phương pháp khai quật đóng cọc cừ Larsen được thực hiện để làm đê vây quanh con tàu đắm, khai quật cổ vật dưới đáy biển theo phương pháp như trên bờ, thu về gần 5.000 hiện vật..

Con tàu đắm cổ Bình Định (thế kỷ 14) có hiện vật chủ yếu là gốm sứ thuộc thời Tống Nguyên (Trung Quốc) khoảng thế kỷ 18 – 19. Đây là tàu buôn Trung Quốc đang trên tuyến hải hành Bắc Nam, bị đắm khoảng thế kỷ 14. Men và loại hình khá đơn giản vì niên đại sản xuất khá sớm so với các loại gốm ở đây. Hiện vật tàu đắm cổ Bình Thuận (thế kỷ 15), bị đắm ở độ sâu 62 mét tại Lagi (Bình Thuận). Hiện vật gốm trên tàu chủ yếu là dĩa, bình, chum,... men nâu đen và men xanh ngọc.

Tàu đắm cổ Phú Quốc - Kiên Giang nổi bật với hiện vật súng thần công, chiêng cổ

Đầu năm 2007, Công ty Đoàn Ánh Dương sang Hà Lan trực tiếp tham gia phiên đấu giá tại Amsterdam để mua về 1.000 cổ vật niên đại thời nhà Thanh thế kỷ 18 từ con tàu đắm ở Cà Mau (thế kỷ 18). Hiện vật là chén ấm nước loại nhỏ men trắng xanh, nhìn rất bắt mắt. Chiếc tàu đắm là tàu chở hàng xuất phát từ Trung Quốc đang trên đường tới Hà Lan thì bị hỏa hoạn và chìm tại vùng biển Việt Nam.

Tàu đắm cổ Phú Quốc – Kiên Giang (Thế kỷ 14) ở giáp biên giới Campuchia và Việt Nam, nằm trong Vịnh Thái Lan. Hiện vật sưu tầm được gồm có các loại gốm của Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam, đồ dùng của thủy thủ đoàn. Nổi bật là sự xuất hiện của gốm Chu Đậu (Hải Dương) trên con tàu. Các loại gốm khá đặc sắc, nhiều hình dáng với men ngọc xanh trắng, súng thần công, chiêng và đồ vàng. Trên tàu chủ yếu là gốm cổ thời nhà Nguyên thuộc, rất giá trị với nhiều hình dáng, dĩa cỡ lớn, khi gõ vào đồ gốm phát ra âm thanh rất đặc biệt.

Hiện vật của tàu đắm cổ Cù Lao Chàm - Quảng Nam

Tại “bảo tàng”, du khách được khám phá, thưởng ngoạn cổ vật từ các con tàu đắm. Đây là một cuộc du ngoạn về quá khứ để hình dung lại một thời vang bóng của “con đường gốm sứ trên biển”. Nó cho ta cảm nhận vẻ đẹp của gốm sứ, mở ra ý tưởng thành lập bảo tàng chuyên đề gốm sứ tầm cỡ quốc gia và minh chứng cho một tương lai tươi sáng của ngành khảo cổ học dưới nước của Việt Nam.

Hiện vật của tàu đắm cổ Hà Tiên-Kiên Giang

Có thể thấy việc khai quật những di tích tàu đắm cổ và di tích trong lòng biển được tìm thấy ở vùng biển Việt Nam chứng minh cho việc đã từng có sự phát triển rực rỡ trong giao lưu văn hóa, thương mại đường biển. Việc nghiên cứu, khai quật những con tàu cổ đem lại những tài liệu, hiện vật quý giá, phát triển ngành khảo cổ học dưới nước của Việt Nam. Biển Việt Nam hiện còn lưu giữ trong lòng những di sản văn hóa và những “bí ẩn” lịch sử, chờ đợi sự hợp tác sâu rộng hơn nữa của các cơ quan, tổ chức trong những năm tới.

Bài, ảnh: Quốc Sỹ