Phong phú kho tàng văn hóa của người Pu Péo ở Bắc Mê
Trò chơi dân gian của người Pu Péo.
Đồng bào người Pu Péo sinh sống ở Hà Giang tập trung chủ yếu tại các xã: Phố Là (Đồng Văn), Sủng Cháng, Phú Lũng (Yên Minh), Yên Cường (Bắc Mê). Người Pu Péo không sinh sống trên núi cao như người Mông mà họ thường chọn vùng đất bằng, dựa vào triền núi để sinh sống.
Có dịp về với xã Yên Cường, huyện Bắc Mê, chúng tôi được tìm hiểu về tín ngưỡng của dân tộc Pu Péo. Họ tin vào sự tồn tại của ba thế giới. Ngoài thế giới thực, còn có sự tồn tại thế giới của các thần linh. Trong thế giới đó, ngoài các vị thần còn có những người trời. Thế giới thứ ba ở dưới mặt đất với những con người chỉ bé bằng ngón tay và thời gian của thế giới thực và hai thế giới kia luôn ngược nhau. Trong truyền thuyết của người Pu Péo, quả bầu chính là vật đã cứu sống tổ tiên, vì vậy, khi hành lễ, người thầy cúng sẽ cầm một quả bầu trên tay. Mỗi khi trong gia đình có người thân qua đời, người Pu Péo đặt nghiêng hũ thờ trên bàn thờ để “thông báo” cho tổ tiên biết. Sau khi thầy cúng làm lễ, lúc đưa tang, họ sẽ treo một bó lá trước cửa ngăn ma vào nhà. Vào thời điểm khiêng quan tài ra khỏi cửa, bắt buộc họ phải đốt lửa ngoài sân rồi rắc tro để sáng hôm sau quan sát vết chân xem người thân có tái sinh hay không.
Theo lời kể của các già làng, nhà sàn của người Pu Péo thường được làm 3 đến 5 gian. Kết cấu khung nhà dựa trên các vì kèo gỗ 3 đến 5 hàng chân. Không gian sinh hoạt thường khép kín. Chuồng gia súc gần gian bên trái. Các gian được phân biệt khá rõ ràng và có ý nghĩa riêng biệt. Gian giữa là gian khách, gian bên trái là gian linh thiêng, người Pu Péo đặt một bếp lửa tại gian này, mỗi ngày ít nhất một lần nổi lửa, củi đốt bếp không được hướng về bàn thờ. Đây chính là nơi lưu giữ hồn của chủ nhà. Bên cạnh bếp lửa, người Pu Péo kê một chiếc giường là nơi để bày các đồ cúng tổ tiên và cũng là chỗ ngủ của người đàn ông trụ cột gia đình. Đặc biệt, chỉ có những người đàn ông trong gia đình mới có thể ngồi trên giường. Phía trên giường là nơi để đặt bàn thờ. Trên ban thờ chỉ để bát hương, sau bát hương là 5 chiếc hũ (tương đương 5 đời). Gian bên phải được giành cho phụ nữ để thêu thùa, may vá lúc nông nhàn. Phía sau ngăn thành gian buồng nhỏ giành cho các con gái.
Ngày nay, trước sự giao thoa mạnh mẽ giữa nền văn hóa các dân tộc cùng sự phát triển của xã hội đang dần làm cho nền văn hóa đặc sắc của dân tộc Pu Péo đứng trước nguy cơ mai một. Trước thực trạng này, UBND huyện Bắc Mê đã triển khai nhiều giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cộng đồng của dân tộc Pu Péo. Phục dựng lại các lễ hội truyền thống (lễ cúng thần rừng, lễ mừng năm mới, các làn điệu múa, hát…); ghi chép, quay phim, chụp ảnh lưu giữ lại những giá trị văn hóa và tuyên truyền sâu rộng tới người dân về đời sống văn hóa của đồng bào Pu Péo. Song song với đó là khuyến khích những người hiểu biết về văn hóa truyền thống của người Pu Péo mở các lớp học múa, hát, nghi lễ tín ngưỡng dạy cho thế hệ trẻ người Pu Péo để họ thấy được ý nghĩa thiết thực của giá trị văn hóa dân tộc mình và tham gia bảo vệ gìn giữ.
