Chiếc “áo bông tròn” của dân tộc Cor
Nét đặc trưng của tộc người
Việc ăn mặc này xuất phát từ quá trình tiếp xúc, ảnh hưởng văn hóa lẫn nhau giữa các nhóm dân cư. Trong đời sống của đồng bào các dân tộc miền núi đã xuất hiện sự “vay mượn văn hóa” (cultural borrowings), tiếp nhận các sản phẩm văn hóa của tộc người khác, trong đó có sự tiếp nhận các loại hình trang phục của các dân tộc cận cư. Người Cor không có nghề dệt thổ cẩm, không thể làm ra vải vóc để may mặc. Họ phải trao đổi với người Ca Dong để có đồ thổ cẩm, sáng tạo ra một số loại trang phục như khố, áo quấn, váy có viền hoa văn thổ cẩm. Người Cor xưa đã tạo ra chiếc áo dài lễ nhuộm màu xanh hoặc màu chàm, vấn theo kiểu áo cà sa của nhà Phật, không cần may vá. Đó chính là áo dài lễ nguyên gốc mang nét đặc trưng của tộc người. Đồng bào Cor còn mua vải vóc, quần áo của người Việt (Kinh) để mặc và chế tác thành những bộ trang phục truyền thống, tiêu biểu là váy áo của nữ giới.
Trong lễ hội của người Cor, bên cạnh trang phục truyền thống khố áo thổ cẩm, các già làng còn mặc chiếc áo dài khăn quấn của người Việt. Theo nhà nghiên cứu Cao Chư, loại áo dài lễ (ao cót) được du nhập lên vùng người Cor vào khoảng giữa thế kỷ XIX trở đi và nó đã nhanh chóng thay thế loại áo dài kiểu vấn giống như áo “cà sa” đã có từ trước của đồng bào. Cùng với áo dài đồng bào cũng rất thích dùng chiếc khăn đóng, khăn quấn hoặc khăn thắt. Áo dài thường may kiểu áo kép, có nhiều màu, xanh đỏ, vàng, tím, xanh lá cây… Riêng trong lễ tang người ta kiêng mặc áo dài màu đỏ. Một số già làng dân tộc Cor vùng “Đường nước” thuộc địa phận huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi lại ưa dùng chiếc áo dài màu đỏ. Để không mất đi bản sắc, thay vì chiếc khăn đóng, người ta lại dùng chiếc khăn thổ cẩm rực rỡ hoa văn, màu sắc. Hay chiếc áo dài có cách may riêng không giống với người Việt. Cá biệt, có nơi đồng bào kết hợp giữa trang phục của người Kinh với trang phục dân tộc: mặc áo dài và đóng khố...
Sức hút riêng
Vấn đề khác nhau giữa trang phục của đàn ông người Kinh và các già làng miền núi chính ở bộ trang sức kèm theo. Đàn ông người Việt ít khi đeo trang sức kèm theo áo dài, trong khi đó các già làng dân tộc Cor, dân tộc Cơ Tu lại rất coi trọng bộ trang sức khi diện áo dài. Lễ hội là dịp để các già làng khoe những món trang sức đắc giá nhất của gia đình. Điều này thể hiện tính cách, sự giàu có, sang trọng của từng người. Chỉ những gia đình giàu có mới có áo dài đẹp và bộ trang sức quý hiếm. Trang sức nanh heo, vuốt thú, cườm đá, vỏ ốc, lục lạc đồng... được xâu thành chuỗi hỗn hợp tạo ra bộ trang phục hoàn chỉnh nhất. Đặc biệt, các vị già làng khi làm chủ lễ cúng bái thường đeo chuỗi trang sức hạt cườm có điểm xuyết vài chiếc lục lạc đồng. Trong Lễ giả rạ, kết thúc vụ mùa của dân tộc Cor, thầy cúng dùng xâu lục lạc và cườm rung lên, gọi hồn lúa nhập vào cườm và lục lạc. Đồng bào tin rằng khi làm nghi thức như vậy, hồn lúa sẽ nhận biết và sẽ đến ở với gia đình, giữ chòi lúa, phù hộ cho gia đình luôn no đủ.
Không riêng đồng bào Cor mà một số tộc người khác Cơ Tu, Bru - Vân Kiều, Tà Ôi... sinh sống ở dọc dải Trường Sơn đều sử dụng trang phục áo dài khăn đóng hoặc khăn quấn. Trong lễ kết nghĩa, lễ cưới, hát lý - nói lý, già làng Cơ Tu ở các huyện miền núi Quảng Nam thường mặc áo dài lụa xanh, đội khăn đóng, đeo nhiều món trang sức tùy theo sở thích của từng người. Dân tộc Bru - Vân Kiều ở Quảng Trị, Quảng Bình, các thầy mo, thầy cúng bắt buộc phải mặc áo dài lụa màu xanh trong lúc thực hành các lễ nghi. Bộ sưu tập ảnh chủ đề “Thần linh - Tổ tiên - Thầy cúng” (Triển lãm tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam năm 2018) của nhà dân tộc học nổi tiếng Vagryas Gabo, có khá nhiều ảnh chụp thầy cúng người Bru - Vân Kiều mặc áo dài khăn đóng. Một điều đáng lưu ý là trong khi những vị cao niên người Kinh mặc áo dài, khăn đóng màu đen là khá phổ biến thì các già làng dân tộc thiểu số không sử dụng màu này. Người Cor ở Quảng Ngãi thích áo dài nhiều màu, người Cơ Tu và ngườ Bru - Vân Kiều thích áo dài màu xanh.
Áo dài khăn đóng là trang phục truyền thống của dân tộc Kinh nhưng lại có sức hút đối với dân tộc Cor và một số tộc người miền núi trên dải Trường Sơn. Nó là trang phục không thể thiếu của các già làng, thầy cúng trong những nghi lễ thiêng liêng. Chiếc “áo bông tròn” cũng góp phần làm cho lễ hội thêm phần long trọng, nghiêm trang, màu sắc đa dạng, tươi vui hơn. Sự giao thoa văn hoá đã cho họ sự lựa chọn phù hợp để làm đẹp, làm phong phú hơn đời sống văn hoá của tộc người./.
