Độc đáo tục bắc cầu giải hạn của đồng bào Dao đỏ Yên Bái

Thầy cúng thực hành các nghi lễ giải hạn.

Trước khi tiến hành tục bắc cầu giải hạn, gia chủ nhờ một số chàng trai khoẻ mạnh vào rừng chặt một cây gỗ có đường kính khoảng 40cm, dài 5m và 8 cây tre chuẩn bị cho việc bắc cầu. Cây gỗ sau khi đem về được xẻ bỏ 1/3 cây, phần còn lại được dùng làm cầu.  Phần 2 đầu cây gỗ và giữa được khắc chữ thập. Cây cầu 3 nhịp theo tiếng Dao đỏ Yên Bái còn được gọi là (tàng sang poz mảnh chiều) được làm khá cầu kỳ. Nơi bắc cầu giải hạn là nơi bằng phẳng bên những con suối nhỏ, mương nước. Cây gỗ được bắc qua suối, 8 cây tre xếp 2 bên cạnh, 2 bên đầu và giữa cầu là 6 cây cọc được cắm xuống đất giữ cho cây cầu được chắc chắn, 2 đầu cầu được đắp 2 hòn đá to. Hai bên thân cầu cắm ngược 10 cây nứa, có treo 10 chiếc sọt nhỏ, bên trong mỗi sọt đặt 2 bánh nếp (gzùa tzieng), lấy lá cây phi lao xoắn thành dây dài nối 10 cây nứa lại với nhau.

Bà con cho rằng cây cầu càng được chuẩn bị kỹ lưỡng thì càng tốt cho sức khoẻ người được giải hạn và nhất thiết nơi bắc cầu phải là nơi có nguồn nước chạy qua. Anh Thiều Tiến Kết, thôn 2 Túc, xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho biết:“Nơi bắc cầu phải có ngồn nước thì mới tốt cho người được giải hạn. Theo quan niệm của người Dao nước sẽ tiếp thêm sức mạnh cho người hay ốm đau, bệnh tật và sẽ được khoẻ mạnh như dòng nước lớn. Vì vậy kể cả những con suối khi đã cạn nước thì cũng không được chọn làm nơi bắc cầu giải hạn”.

Nghi lễ bắc cầu giải hạn tuy không cầu kỳ, nhưng không thể thiếu bộ tranh “tam thanh” của người Dao. Bộ tranh được treo phía trên bàn thờ bên bờ suối được gia chủ dựng lán làm nơi tiến hành nghi lễ. Trên bàn thờ gồm 3 con gà luộc, 5 chén nước, 5 chén rượu, một bát nhang gồm 9 thẻ hương được thắp lên để báo ông bà tổ tiên, các vị vị thần linh.

Khi trống chiêng nổi lên cũng là lúc các nghi lễ giải hạn được bắt đầu. Thầy cả và thầy 2 mỗi thầy phụ trách một bên đầu cầu. Thầy cả đứng phía bên này đầu cầu thổi tù và mời các vị thần linh (bàn vương, tam thanh, thuỷ hoàng) xuống chứng giám nghi lễ giải hạn của gia chủ. Thầy cả vừa cúng vừa rót thêm rượu vào 5 chén vừa cúng, khấn vừa thổi tù và để cầu. Trong nghi lễ này phần lớn thời gian để giải hạn, cầu sức khoẻ, giải đi những điều xui xẻo, không may mắn. Ông Thiều Hữu Mơ, thôn 3 Túc, xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho biết nội dung cúng giải hạn: “Hôm nay là ngày tốt gia đình làm lễ giải hạn, cảm ơn ông bà tổ tiên, các vị thần linh về đây chứng giám. Thay mặt gia chủ xin các vị thần linh phù hộ cho ông(bà) luôn được khoẻ mạnh. Linh hồn lỡ có đi nhầm đường xa xin hãy quay trở về, đã đau ốm thì hết đau hết ốm, không bệnh tật, mọi hoạn nạn qua mau”.

Trong lúc thầy cả cúng giải hạn, thì thầy 2 ở phía bên kia đầu cầu gọi hồn (tzụa  vuồn – puaz sâu), người được giải hạn ngồi cạnh thầy cúng 2 để được yểm bùa may mắn. Xong nghi lễ này gia đình bê mâm cơm đặt ngay đầu cầu để người được giải hạn và các thành viên trong gia đình cùng ăn (nảhn vuồn) với ý nghĩa cầu sức khoẻ, may mắn, bình an. Sau đó lần lượt thầy cả, đội trống chiêng và người được giải hạn cùng đi qua cầu 7 lượt, vừa đi vừa nổi trống chiêng. Đặc biệt người được giải hạn phải có một thanh niên khoẻ mạnh dắt đi qua cây cầu, với ý nghĩa người thanh niên khoẻ mạnh cũng sẽ phù hộ cho người được giải hạn mạnh khoẻ, bình an.

Sau khi kết thúc nghi lễ đi trên cầu, gia đình chuẩn bị sẵn một con lợn khoảng 40-50 kg đã được làm sạch để thầy cả dâng lên ông bà, tổ tiên, các vị thần linh chứng giám cho gia chủ, cầu sức khoẻ bình an cho người được giải hạn. Theo người Dao đỏ: cây cầu sau khi cúng giải hạn xong, hàng ngày càng nhiều người qua lại thì người đó càng khoẻ mạnh, may mắn. Bà Triệu Thị Tiếp, thôn 2 Túc, xã Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái cho hay: “Tôi vừa đi viện về sức khoẻ cũng khá rồi. Hôm nay được gia đình bắc cầu giải hạn thấy yên tâm hơn, mong ông bà tổ tiên, các vị thần linh phù hộ luôn khoẻ mạnh bình an, không ốm đau bệnh tật, mọi hoạn nạn đi qua. Tục bắc cầu giải hạn của người Dao chúng tôi có từ bao đời nay, đã và đang  được cộng đồng người Dao gìn giữ phát huy”.

Kết thúc nghi lễ cũng là lúc gia chủ đã chuẩn bị sẵn mâm cơm với ý nghĩa cảm ơn anh em, họ hàng, con cháu đã đến chung vui cùng gia đình, với mong muốn cầu sức khoẻ, bình an may mắn, người được giải hạn không ốm đau bệnh tật.

Tục bắc cầu giải hạn chỉ được thực hiện khi thành viên trong gia đình đồng bào Dao đỏ hay ốm đau bệnh tật. Nghi lễ này diễn ra trong thời gian một ngày đêm. Đây là nét văn hoá tâm linh độc đáo được đồng bào gìn giữ phát huy./.