Độc đáo lễ hội đền Và, Hà Nội
Lễ hội đền Và có từ hàng trăm năm nay. Chính hội vào ngày Rằm tháng Giêng nhưng khai hội từ ngày 13 bằng lễ "tước thảo" - lễ cắt cỏ, dọn dẹp vệ sinh. Ngày 14 tháng Giêng làm lễ "phong triều y" (mặc áo, đội mũ) cho Đức thánh ở trong Hậu cung, sau đó dựng cờ hội và mở Nghi môn.
4 giờ sáng ngày Rằm, dân làm lễ tế Đức thánh. Chủ tế làm lễ xong thì ban tế rước long ngai bài vị Đức thánh ra ngoài kiệu. Thứ tự đoàn rước gồm có kiệu lễ hoa quả của thôn Vân Gia, tiếp đến là kiệu quả của các thôn phường Trung Hưng, Phù Sa và Phú Nhi. Ba cỗ kiệu chính đi sau cùng. Đi cùng đoàn rước là đội múa rồng. Hình thức rước phản ánh tục "cầu nước" cổ truyền và múa rồng là biểu trưng cho sự vận động của bầu trời, người dân diễn tích này cầu cho mưa thuận, gió hòa.
Đám rước tiến vào TP.Sơn Tây, qua ngõ phố nào cũng được các nhà hân hoan đón mừng bằng một mâm lễ vật. Tới cổng thành Sơn Tây, các cỗ kiệu quay một vòng rồi rước tiếp qua đất làng Phù Sa, Phú Nhi hướng ra sông Hồng. Các cỗ kiệu lần lượt xuống thuyền qua sông. Lúc này, dân vạn chài tấp nập kéo tới, thuyền đò ghép lại thành phao lớn, áp kiệu qua sông và cùng vui hội. Đám rước tới giữa sông thì chủ tế làm lễ "độ hà", cầu cho dân vạn chài không gặp gió bão, đắm thuyền. Dân chúng ném xuống sông gạo, muối, tiền vàng mã.
Mỗi ngày lễ hội đều có một buổi tế xin thần linh thấu hiểu ước vọng của con người. Lễ vật gồm xôi, gà, phẩm oản, hoa quả, rượu, thịt… do thôn Vân Gia (làng anh cả) chịu trách nhiệm sắm sửa. Đặc biệt, nước cúng tế trong lễ hội đền Và chỉ lấy ở sông Hồng - con sông lớn có ảnh hưởng trực tiếp tới cuộc sống của cư dân Đồng bằng Bắc Bộ nói chung, vùng đất xứ Đoài nói riêng. Lễ "mộc dục" ở đền Và diễn lại sự tích liên quan tới Tản Viên Sơn Thánh, là biểu hiện của nghi lễ cầu mưa của cư dân nông nghiệp.
Lễ hội đền Và xuân Kỷ Sửu, dân các phường Trung Hưng, Viên Sơn và làng Di Bình (Vĩnh Phúc) đã chuẩn đầy đủ lễ vật tế thần. Riêng thôn Di Bình làm cả lễ rước Thánh và rước nước qua sông Hồng về tế Thánh tại đền Và. Lễ hội có nhiều trò chơi dân gian như đấu vật, cờ người…
